Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies klikając przycisk Ustawienia. Aby dowiedzieć się więcej zachęcamy do zapoznania się z Polityką Cookies oraz Polityką Prywatności.
Ustawienia

Szanujemy Twoją prywatność. Możesz zmienić ustawienia cookies lub zaakceptować je wszystkie. W dowolnym momencie możesz dokonać zmiany swoich ustawień.

Niezbędne pliki cookies służą do prawidłowego funkcjonowania strony internetowej i umożliwiają Ci komfortowe korzystanie z oferowanych przez nas usług.

Pliki cookies odpowiadają na podejmowane przez Ciebie działania w celu m.in. dostosowania Twoich ustawień preferencji prywatności, logowania czy wypełniania formularzy. Dzięki plikom cookies strona, z której korzystasz, może działać bez zakłóceń.

Więcej

Tego typu pliki cookies umożliwiają stronie internetowej zapamiętanie wprowadzonych przez Ciebie ustawień oraz personalizację określonych funkcjonalności czy prezentowanych treści.

Dzięki tym plikom cookies możemy zapewnić Ci większy komfort korzystania z funkcjonalności naszej strony poprzez dopasowanie jej do Twoich indywidualnych preferencji. Wyrażenie zgody na funkcjonalne i personalizacyjne pliki cookies gwarantuje dostępność większej ilości funkcji na stronie.

Więcej

Analityczne pliki cookies pomagają nam rozwijać się i dostosowywać do Twoich potrzeb.

Cookies analityczne pozwalają na uzyskanie informacji w zakresie wykorzystywania witryny internetowej, miejsca oraz częstotliwości, z jaką odwiedzane są nasze serwisy www. Dane pozwalają nam na ocenę naszych serwisów internetowych pod względem ich popularności wśród użytkowników. Zgromadzone informacje są przetwarzane w formie zanonimizowanej. Wyrażenie zgody na analityczne pliki cookies gwarantuje dostępność wszystkich funkcjonalności.

Więcej

Dzięki reklamowym plikom cookies prezentujemy Ci najciekawsze informacje i aktualności na stronach naszych partnerów.

Promocyjne pliki cookies służą do prezentowania Ci naszych komunikatów na podstawie analizy Twoich upodobań oraz Twoich zwyczajów dotyczących przeglądanej witryny internetowej. Treści promocyjne mogą pojawić się na stronach podmiotów trzecich lub firm będących naszymi partnerami oraz innych dostawców usług. Firmy te działają w charakterze pośredników prezentujących nasze treści w postaci wiadomości, ofert, komunikatów mediów społecznościowych.

Więcej

CMENTARZE ŻYDOWSKIE W CZARNKOWIE

Ocena 0/5

"Cmentarze żydowskie to zabytki wymagające ochrony, stanowiące świadectwo losów diaspory żydowskiej zamieszkującej niegdyś wszystkie zakątki Rzeczpospolitej. Zlokalizowanie ich granic, porządkowanie i oznaczanie jest procesem przywracania pamięci o tej części dziedzictwa kulturowego wśród lokalnych społeczności. Czasem jest to proces szczególnie wymagający, ponieważ niektóre cmentarze nie posiadają już żadnych śladów powierzchniowych".*

Cmentarz to miejsce "sacrum", które zawsze pobudza do głębokiej refleksji nad życiem i przemijaniem. Dla Żydów był i jest miejscem świętym, otoczonym szczególną czcią, kojarzonym z "bramą do nieba", lecz bez uprawiania kultu zmarłych. W Czarnkowie do dziś przetrwały dwa cmentarze żydowskie, "stary" i "nowy", które utraciły już swoją pierwotną funkcję. Od dawna są nieczytelne w krajobrazie miejskim, a ślad po nich jest ledwo dostrzegalny. Okazuje się, że pamięć o tych miejscach zatarta jest również w świadomości lokalnej społeczności albo w ogóle jest nieznana.

To, że cmentarz nie jest zauważalny w krajobrazie miejskim nie oznacza, że przestał istnieć. Najczęściej degradacji uległa tylko powierzchniowa część grobu, a pod ziemią wciąż znajdują się jamy grobowe ze szczątkami zmarłych. W tym niezwykłym miejscu panuje jedna z najważniejszych zasad żydowskiego obrządku pogrzebowego - zasada nienaruszalności grobu oraz zasada zakazu jego likwidacji. Najistotniejsze jest to, co kryje ziemia, a nie to, co zachowuje się na powierzchni cmentarza. Dlatego Żydzi uważają, że macewa, czyli nagrobek żydowski, jest tylko symbolem wskazującym uświęcone miejsce. Jest wyrazem czci okazywanej zmarłemu, troski o jego duszę, wieczny spokój, a także znakiem pamięci dla potomnych. Jednak uważa się to miejsce za rytualnie nieczyste, dlatego każdy, kto chce wejść na teren cmentarza, zobowiązany jest dokonać rytualnego obmycia rąk.

Według judaizmu w jednym grobie może być pochowany tylko jeden człowiek, nie wolno przeprowadzać ekshumacji i naruszać grobu w jakimkolwiek celu. Wyjątek stanowiły matki zmarłe przy porodzie wraz z niemowlętami. Zmarłych nie chowano w dowolnym miejscu, lecz w odpowiedniej kwaterze lub rzędzie, w zależności od płci, wieku i pozycji społecznej. Grzebano ich w taki sposób, żeby żaden z grobów nie nachodził na drugi, ani go nie uszkadzał. W przypadku, gdy na cmentarzu brakowało miejsca na pochówek, gmina żydowska starała się o założenie nowego miejsca, o ile było to możliwe. Wówczas w mieście często pojawiały się dwa cmentarze żydowskie - stary i nowy. Gdy taka czynność była niemożliwa do zrealizowania, starą, nieużytkowaną od dawna część nekropoli pokrywano grubą warstwą ziemi i od nowa chowano w tym miejscu zmarłych, nie wykraczając przeciw prawu o nienaruszalności grobów. W ten sposób powstawał charakterystyczny nasyp uświęcający miejsce pochówku zmarłych.

Na szczycie wyniesienia, które położone jest w północno - wschodniej części Czarnkowa, Żydzi założyli swój pierwszy cmentarz, który w języku hebrajskim nazywany jest "bejt chaim" - dom życia, "bejt olam" - dom wieczności, "bejt kwarot" - dom grobów albo "bejt szalom" - dom pokoju. W Polsce często można spotkać się z określeniem "kirkut", jednak nie jest to określenie pochodzące od samych Żydów. Jego etymologia pochodzi od niemieckiego dialektalnego słowa "kirchkot", a to z kolei od "kirchof" (cmentarz przykościelny) z końcówką "-kot", co znaczy "błoto". Słownik wyrazów obcych PWN zaznacza, że etymologia tego słowa ma wydźwięk obraźliwy. Żydzi często zwracają uwagę, żeby nie używać tego określenia związanego z kościołem oraz z tym, że kojarzone jest negatywnie. Dlatego też neutralnym stwierdzeniem w języku polskim jest używanie określenia "cmentarz żydowski". Wspomniany cmentarz funkcjonował do 1819 roku. W latach 1836 - 1837 gmina żydowska przy wsparciu jednego z nauczycieli o nazwisku Feifer ze szkoły żydowskiej obsadziła ten teren 250 drzewami. Do dnia dzisiejszego nie zachowały się na nim widoczne nagrobki, ale miejscami można zobaczyć pojedyncze kamienie, którymi niegdyś również oznakowano miejsca grobów.

Drugi cmentarz żydowski został założony w 1819 roku na wschód od miasta, na przedłużeniu dzisiejszej ulicy Sikorskiego (dawnej ulicy Poznańskiej), a dzisiejszym osiedlem Ogrodniczym. W jego bezpośrednim sąsiedztwie wybudowano dom przedpogrzebowy oraz dom ogrodnika, który w latach 80. XX wieku został rozebrany. Cmentarz ten służył Żydom do 1939 roku. W okresie 1939 - 1943 oraz w latach powojennych uległ on znacznej degradacji, a większość nagrobków została sprzedana, porozrzucana, zdewastowana i wykorzystana do budowy chodników, dróg oraz magazynów produkcyjnych czarnkowskiego browaru. W latach 80. XX wieku teren nowego cmentarza planowano włączyć do powstającego osiedla mieszkaniowego i gdyby nie nagła interwencja konserwatorska obszar ten zostałby zabudowany. Do dziś w sąsiedztwie żydowskiego domu przedpogrzebowego widoczne są macewy, na których można odczytać hebrajskie inskrypcje.

Nieruchomości, na których znajdują się cmentarze do dziś stanowią własność Gminy Żydowskiej. Liczne samosiewy zacierają już czytelność granic oraz rozplanowania dawnych układów cmentarzy. Na nowym cmentarzu żydowskim porasta okazały bardzo wiekowy drzewostan sosnowy z domieszką gatunków liściastych, w którym poszczególne drzewa mogłyby w przyszłości zostać pomnikami przyrody. Niestety brak opieki nad tym terenem oraz niekontrolowana wycinka drzew spowodowała, że to miejsce ulega zniszczeniu i zapomnieniu. W przyszłości przydałoby się wyznaczyć pierwotne granice cmentarza, dokonać inwentaryzacji drzew, podjąć prace porządkowe itp. W ten sposób nie tylko zostałby przywrócony charakter miejsca, ale zarośnięty obecnie i zapomniany cmentarz stałby się dostępny dla lokalnej społeczności.

Stary cmentarz żydowski wraz z otoczeniem stanowi dziś niezagospodarowane tereny zieleni miejskiej, na którym znajduje się kilka wydeptanych ścieżek użytkowanych przez mieszkańców, pasjonatów przyrody i miłośników historii. W 2012 roku podjęto Uchwałę nr XIX/137/2012 w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie ulicy Gdańskiej miasta Czarnków pomijając w ogóle fakt, że na Górze Żydowskiej znajduje się cmentarz. Miejsce to potraktowano jako teren zieleni urządzonej o charakterze parkowym. Podejmując temat cmentarzy żydowskich w Czarnkowie należy pamiętać, że nekropolie te objęte są ochroną konserwatorską i w przypadku jakichkolwiek działań na tym terenie należy bezwzględnie przestrzegać Wytycznych Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy z dnia 14 stycznia 2003 r. (obecnie komisja ta działa w ramach Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP). Niedopuszczalna jest ingerencja w grunt, a jakiekolwiek zamierzenia wymagają uzgodnienia z komisją oraz wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Od 2018 roku Narodowy Instytut Dziedzictwa z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizuje program pod nazwą "Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej". Do 2023 roku przeprowadzono już weryfikację terenową 1218 cmentarzy na terenie całej Polski, podczas której sprawdzano lokalizację cmentarzy, ich stan zachowania oraz określano czytelność historycznych granic. Spójnym elementem tego programu jest wykonanie projektu tablic w formie macewy z inskrypcją w języku polskim i hebrajskim z kodem QR, który odsyła odbiorcę do szerszych opisów na temat obiektu na portalu www.zabytek.pl. Dawne cmentarze odzwierciedlają historię danego miejsca. Działania upamiętniające sprawiają, że na nowo możemy ją odkrywać.

W przyszłości Muzeum Ziemi Czarnkowskiej przy wsparciu Towarzystwa Miłośników Historii Czarnkowa oraz społecznych opiekunów zabytków ma zamiar podjąć działania w sprawie inwentaryzacji i tłumaczenia macew zachowanych w sąsiedztwie nowego cmentarza żydowskiego. Kto wie, może wspólnym wysiłkiem możliwe będzie również podjęcie inicjatywy oznakowania dawnych nekropolii żydowskich w Czarnkowie.
Romka Bartkowiak
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej w Czarnkowie

* https://nid.pl/2024/01/02/5-lat-programu-oznakowanie-cmentarzy-zydowskich-na-terenie-rp-2018-2023-realizowanego-przez-narodowy-instytut-dziedzictwa

Galeria zdjęć

Cmentarz żydowski przy Osiedlu Ogrodniczym Numeryczny model terenu z wydzieloną działką geodezyjną w miejscu starego cmentarza żydowskiego Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Trzemesznie, powiat gnieźnieński Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Trzemesznie, powiat gnieźnieński Prawdopodobna lokalizacja starego cmentarza żydowskiego na ortofotomapie Widok na macewy podtrzymujące skarpę przy żydowskim domu przedpogrzebowym Widok na nowy cmentarz żydowski przy Osiedlu Ogrodniczym, lata 80. XX wieku Widok na stary cmentarz żydowski Współczesne ujęcie nowego cmentarza żydowskiego Zachowane macewy z cmentarza żydowskiego Zachowane macewy z cmentarza żydowskiego
powrót do kategorii
Następny

Dodaj komentarz

Spodobała Ci się informacja? Zostaw nam swoją opinię
- to dla Ciebie staramy się być najlepsi, a Twoje zdanie bardzo nam w tym pomoże!
Twoja ocena
Ocena (0/5)

Pozostałe
aktualności

Włącz powiadomienia WebPush
Dziękujemy, teraz zawsze będziesz na bieżąco!
Przeglądasz tę stronę w trybie offline.
Przeglądasz tę stronę w trybie online.